Ο ΒΡΑΣΙΔΑΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΦΙΚΟ ΠΟΛΥΑΝΔΡΕΙΟ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΕΩΣ.

Ας μας επιτραπεί να διατυπώσουμε μια άποψη για τα συμβαίνοντα στην Αμφίπολη με αφετηρία την Σπάρτη, την οποίαν διακονήσαμε αρχαιολογικά για περισσότερο από είκοσι χρόνια. Γιατί πιστεύουμε ότι ο γρίφος του μνημείου, που ανασκάπτεται στην Αμφίπολη, μπορεί να βρεί την απάντησή του στη σχέση της πόλεως αυτής με τη Σπάρτη. Εννοούμε βέβαια τις αρχαίες πόλεις, τις οποίες συνέδεσε η μεγαλοφυία και η χρηστότητα ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες της Κλασσικής Αρχαιότητας. Πρόκειται για τον Στρατηγό Βρασίδα, τον γυιό του Τέλλιδος, η σταδιοδρομία του οποίου υπήρξε φωτεινό μετέωρο αλλά και διακριτή εξαίρεση στην πολιτική της Σπάρτης.Ως γνωστόν ο Βρασίδας ενήργησε στρατηγικό αντιπερισπασμό κατά των Αθηναίων, μετά την ήττα της Σπάρτης στην Σφακτηρία το 424 π.Χ. και με ταχύτατη πορεία προς την Θράκη με τους Νεοδαμώδεις, που απεκλήθησαν και Βρασίδειοι κατέλαβε την Αμφίπολη, σημαντικώτατη αποικία των Αθηναίων στον Στρυμόνα, κέντρο εμπορίου και διαχείρισης των χρυσοφόρων μεταλλευμάτων του Παγγαίου. Η Αθήνα αιφνιδιάσθη και διέταξε τον Θουκυδίδη, που ήταν στρατηγός και διέμεινε έκτοτε στα κτήματά του στην Σκαπτή Ύλη της Θράκης, να προλάβει την άλωση της Αμφιπόλεως. Αλλά ο Βρασίδας με την γνωστή ρητορική του δεινότητα, τα πανελλήνια αισθήματα και την επίκληση του φιλειρηνικού αισθήματος των Αμφιπολιτών τους έπεισε να ανοίξουν τις πύλες και να τον δεχτούν ως ελευθερωτή. Στην μάχη που ακολούθησε με το στρατό των Αθηναίων, του οποίου ηγείτο ο δημαγωγός Κλέων, έπεσαν στην μάχη και ο Κλέων και ο Βρασίδας. Η πόλις απένειμε εξαιρετικές τιμές στον νεκρό Στρατηγό από την Σπάρτη και τον αναγόρευσε ήρωα και ο ι κ ι σ τ ή της, δηλαδή του απένειμε την υψίστη τιμή, που εδίδετο στην Αρχαιότητα σε κάποιο πολίτη. Οι πεσόντες στην μάχη Σπαρτιάτες δηλαδή οι Βρασίδειοι, ετάφησαν ασφαλώς σε κάποιο επίσημο μνημείο, αν και υπάρχει αμφιβολία για τον ακριβή αριθμό των πεσόντων. Αν κρίνουμε από ανάλογες περιπτώσεις οι νεκροί ετάφησαν σε πολυάνδριον, δηλαδή σε κοινό τάφο και πάνω σ’ αυτόν υψώθηκε τύμβος, τον οποίον επέστεψαν με εικόνα Λέοντος, δείγμα και σύμβολο της ανδρείας των πεσόντων. 

Τέτοια υπήρξαν τα πολυάνδρια των Θεσπιών, της Χαιρώνειας κ.ο.κ., τα οποία επέστεφαν λέοντες, όπως εκείνος της Αμφιπόλεως. Καμμία άλλη προσωπικότητα δεν συνδέεται τόσο στενά με την αρχαία Αμφίπολη, όσο ο Βρασίδας και για κανέναν άλλον δεν θα ιδρύετο ένα περιφανές μνημείο, σαν αυτό που ανασκάπτεται τώρα στην Αμφίπολη, παρά μόνο για τον Βρασίδα και τους συμπολεμιστές του. Δεν θεωρείται πιθανόν να ανήγειραν ένα τεράστιο μνημείο στην Αμφίπολη για τον νεκρό της Ρωξάνης και του μικρού Αλεξάνδρου, για τον οποίον επιτέλους ο Ανδρόνικος πιστεύει ότι απετέθη δολοφονηθείς στην Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας.

 Αν έτσι έχουν τα πράγματα πρέπει να ανέβει κατά εκατό τουλάχιστον χρόνια και η χρονολόγηση του μεγάλου περιφερούς δακτυλίου, εξαιρετικής κατασκευής, και του τύμβου που τον καλύπτει στην Αμφίπολη Σερρών, αλλά αυτό απόκειται στους ανασκαφείς του μνημείου να το πιστοποιήσουν και υπόψη τους θέτουμε τις παραπάνω παρατηρήσεις μας. Με την χρονολόγηση αυτή θα συμβιβαζόταν και η τεχνοτροπία και η στάση του αγάλματος του Λέοντος της Αμφιπόλεως. 

           Η Σπάρτη ετίμησε τον Βρασίδα με ένα κενοτάφιο μεταξύ της Αγοράς και του Θεάτρου στην περιοχή που ευρίσκοντο επίσης και το κενοτάφιο του Λεωνίδα και ο τάφος του Παυσανία που ηγήθη των Ελλήνων στην Μάχη των Πλαταιών. Στους Ρωμαϊκούς Αυτοκρατορικούς χρόνους επιζούσαν ακόμη απόγονοι του Βρασίδα και ταυτίζονται με την γνωστή οικογένεια των Tib.Claudii Brasidae Pratolai, που υπήρξαν μεγάλοι αριστοκράτες, διακεκριμένοι ιερείς και μέλη της Συγκλήτου (Senatores), όπως αναφέρουν πολλές σωζόμενες επιγραφές. Αν το μνημείο της Αμφίπολης είναι για τον Βρασίδα και τους πεσόντες συμπολεμιστές του, τότε αποτελεί ένα μνημείο ενότητας των Ελλήνων και καταδίκης του πραγματικού εμφύλιου πολέμου, του Πελοποννησιακού πολέμου, που ώξυνε τα πάθη και προοιμίασε την παρακμή της Αρχαίας Ελλάδος.

Σπάρτη 31 Αυγούστου 2013

Θεόδωρος Γ. Σπυρόπουλος

Αρχαιολόγος.